Nonpejpersko proljeće 

Piše: Vlade Simović

Non-pejperi koji okupiraju javni prostor nekoliko posljednjih sedmica, najčešće su neslužbeni dokumenti kojima se iznosi određeni prijedlog, nacrt ili ideja, s ciljem rješavanja političke krize između određenih država, ali i unutar njih. Politička teorija ističe da su ovi dokumenti često neformalnog karaktera i o njima raspravljaju najviši diplomatski predstavnici bez formalne obaveze da sadržaj dokumenta, čak i ako se pregovarači oko njega usaglase, primjeni.

Postoje dvije vrste non pejpera. Prvi su nezvanične diplomatske note koje se ne nalaze na memorandumu i nemaju pečat zvaničnih država, a služe uglavnom za otvaranje diskusije o određenom problemu. Najčešće su u pitanju dokumenti koji imaju ulogu „probnog balona” za ispitivanje reakcija sukobljenih i zainteresovanih strana u vezi s određenim problemom.

Drugo su nezvanični nacrti za diskusiju. Riječ je o konkretnijim dokumentima iza kojih stoje njihovi podnosioci, najčešće zvaničnici određenih velikih sila, koji ne ispituju samo impuls sagovornika, već prave akciju i zagovaraju njima pogodno otklanjanje određenog problema. Često velike sile i ne žele da puno i detaljno pregovaraju s tzv. “malim i slabim akterima”, već se trude da najveći dio svojih nonpejperskih zamisli pretoče u konkretne politike provodive na “terenu”.

Navedene teze potrebno je pojasniti jednostavnije i slikovitije. 

Zamislimo trpezarijski sto za kojim sjede moćnici i dogovaraju se oko toga šta će da večeraju, a na meniju su male države i njihovi problemi. Non pejperi su upravo ti meniji, a ko će da bude pojeden to je njihov pozitivan ishod. Poučeni istorijskim iskustvom narodi s prostora Balkana na non-pejpere gledaju s nepovjerenjem i strahom.

Međutim,  u slučaju Bosne i Hercegovine ne treba traumatizovati sve non-pejpere. Svjedoci smo niza sličnih dokumenta iz prošlosti koji nisu imali konkretne posljedice, tako da ih brojni ljudi više i ne doživljavaju ozbiljno, već kao vremensku prognozu, nešto što se stalno dešava i mijenja, a opet vrti u krug.

Pored nedavnog francuskko-njemačkog, napoznatiji non-pejper je slovenački od prije par godina koji “dovršava proces izgradnje i objedinjavanja nacionalnih država na Balkanu” u jednom poluformatu i ne baš “do kraja” ostavljajući prostor za nesporazume u budućnosti.

Istorijski posmatrano non-pejperima možemo smatrati i dogovore u Karađorđevu s početka 90ih i slične procese i prijedloge. Inače, pitanje podjele ili geopolitičke integracije prostora Bosne i Hercegovine je staro i datira od otvaranja procesa “Istočnog pitanja”. O njoj se debatovalo 1877. i 1878., zatim na Jalti, poslije u Londonu, Ženevi, Njujorku i na kraju u Dejtonu 1995. godine.

Problem naroda i država Zapadnog Balkana je u nezavršenom procesu izgradnje nacionalnih država započetom Srpskom revolucijom 1804. godine. Zbog toga je francusko-njemački non pejper nekonteksutalan, jer uzima samo Bosnu i Hercegovinu u “političku matematiku” koja više zvuči kao preporuka da se obuzda rukovodstvo Republike Srpske, nego kao ozbiljan dokument koji redefiniše političku mapu ovog prostora. Ne može se Bosna i Hercegovina posmatrati izolovano od ostatka Zapadnog Balkana i njegovih problema na Kosmetu, u Crnoj Gori, Sjevernoj Makedoniji, ali i širih geopolitičkih i geokulturnih procesa. A to upravo radi francusko-njemački non-pejper pokazujući neozbiljnost razumijevanja problema ovog krajolika. 

Možda je zbog toga najbolje da nas strani akteri nenonpejperišu i ne “iznalaze nam rješenja”. Neka Balkan ostave Balkancima. Bez inostranih uticaja, najbolje ćemo redefinisati svoje odnose. Na žalost, to je malo realan scenario, a do tada, ako se ikada desi, srećan nam početak ljeta uz još jedan non-pejper!