Sto deset godina od smrti Nadežde Petrović, srpske slikarke i ratne heroine

Izvor: Tanjug

Nadežda Petrović, srpska slikarka i ratna heroina, osnivač Kola srpskih sestara, umrla je 3. aprila 1915. prije 110 godina, kao bolničarka u Valjevskoj bolnici od tifusa.

Bilo je to vrijeme kada su, u jeku Prvog svjetskog rata, Srbijom harale zarazne bolesti i teška epidemija tifusa. Nije bilo dovoljno ni medicinskog osoblja ni ljekara, a slikarka Nadežda Petrović bila je dobrovoljna bolničarka. Međutim, epidemiju protiv koje se nesebično borila nije preživjela.

Bila je dobrovoljna bolničarka i u balkanskim ratovima 1912/13, kada se takođe teško razboljela. Odlikovana je medaljom za hrabrost.

Nadežda Petrović rođena je u Čačku oktobra 1873. Otac je bio umjetnički opredijeljen, učio je slikarstvo kod Steve Todorovića i bio predavač crtanja i krasnopisa. Docnije se posvetio praktičnijim temama, finansijama. Dospio je i do rukovodioca poreske službe. Autor je kapitalnog trotomnog djela “Finansije i ustanove u obnovljenoj Srbiji”. Bio je i narodni poslanik. Njegov otac, Nadeždin djed, bio je uspješan beogradski trgovac. Majka, inače učiteljica, bila bliska rođaka Svetozara Miletića.

Bila je to porodica koja je izrodila niz zaslužnih ličnosti. Dvije njene rođene sestre bile su takođe slikarke, jedna muzičar, a najmlađi brat Rastko Petrović poznati pisac.

Završila je Višu žensku školu u Beogradu, gdje se porodica preselila, odnosno vratila, sredinom osamdesetih. Učila je slikarstvo u ateljeu Đorđa Krstića, a potom i u Umjetničkoj školi Ćirila Kutljika, tada vodećoj instituciji te vrste u Beogradu, odnosno Srbiji.

Radila je kao nastavnica crtanja u Višoj ženskoj školi, Ženskoj učiteljskoj školi, Ženskoj gimnaziji u Beogradu.

Godine 1898. slikarstvo usavršava u Minhenu, ondašnjem vodećem centru za obrazovanje u oblasti umjetnosti.

Prvu samostalnu izložbu imala je 1900. u Beogradu, u Sali Velike škole, današnje zgrade Rektorata. Nije međutim prvobitno naišla na pozitivne kritike. Negodovao je i Vladislav Petrović Dis. Petar Odavić, književnik, njeno slikarstvo je čak nazvao bolesnim. Bilo je to moderno slikarstvo koje je odstupalo od onog na šta je naša javnost prethodno navikla.

Naredne godine nastavila je umjetničko obrazovanje u Minhenu, kod Julijusa Ekstera.

Bila je učesnica Prve jugoslovenske umjetničke izložbe 1904. godine. Osnivač je umjetničkog društva Lada, koje je imalo izuzetnu ulogu u umjetničkom i društvenom životu Srbije. Društvo je utemeljeno uoči Prve jugoslovenske umjetničke izložbe u Beogradu, 1904. kao gest obilježavanja stogodišnjice Prvog srpskog ustanka.

Bilo je to prvo umjetničko društvo u Srbiji. Osnivači su bili Uroš Predić, Đorđe Jovanović, Marko Murat, koji je bio autor i karakterističnog znaka društva, Rista i Beta Vukanović, Petar Ubavkić, Sima Roksandić, Nadežda Petrović.

S ciljem umjetničkog usavršavanja boravila je takođe u Italiji i Francuskoj. Izlagala je u srpskom paviljonu na Međunarodnoj izložbi u Rimu, u Parizu na Jesenjem salonu.
Godine, 1912. osnovala je slikarsku školu u Beogradu, gdje je bila predavač.

Najveća srpska slikarka svog vremena, autor je približno tri stotine ulja, nešto akvarela, niza crteža.

Najviše je slikala portrete, ponekad aktove, često pejzaže, njih nerijetko s nacionalnom tematikom. To su djela jakog kolorita, sa originalanim izrazom i izvanrednim bogatstvom boja, najbliža ekspresionizmu. Ona je sebe smatrala za impresionistu. Danas je najviše poistovjećuju sa fovizmom. Portretisala je najrazličitije tipove iz naroda, ali i više važnih ličnosti njenog vremena, kao Jovana Skerlića, Jašu Tomića, Kseniju Atanasijević. Serija njenih djela imala je motive Kosova i Metohije.

Sačuvano je oko 200 njenih djela, od kojih su pojedina u vrhu srpskog likovnog stvaralaštva, poput slika “Resnik”, “Notr Dam”, “Autoportret”, “Bulonjska šuma”.

Postavila je temelje modernog slikarstva u Srba, najbližeg ekspresionizmu, sa elementima simbolizma, secesije, impresionizma. Iako je tematski bila posvećena nacionalnim temama njen likovni izraz je bio nešto novo u tadašnjoj srpskoj sredini.

Bavila se takođe likovnom kritikom, među prvima kod nas. Prvu je objavila na temu izložbe Marka Murata u Ljetopisu Matice srpske. Autor je i dva dramska teksta, s tematikom borbe za oslobođenje u Staroj Srbiji, kako se izrazila sa “živim slikama iz Makedonije i Srbije”.

Naglašeni patriota, pomagala je nacionalni rad na više nivoa. Posjećivala je neoslobođenu Staru i Južnu Srbiju, tada pod vlašću Turske, odnoseći pomoć. Bila je lični prijatelj Voje Tankosića i Dragutina Dimitrijevića Apisa. Među prvim je članicama patriotske organizacije Narodna odbrana.

Avgusta 1903. zajedno sa Delfom Ivanić i Savkom Subotić osniva Kolo srpskih sestara, koje je prevashodno imalo za cilj da organizuje pomoć Srbima neoslobođene Stare Srbije. Kancelarija Kola nalazila se na uglu Vasine i Dobračine na Dorćolu. Nadežda je bila prvi sekretar društva.

Učestvovala je 1914. u borbama na Mačkovom kamenu, bila bolničarka Dunavske divizije.

Početkom te 1915. poslije kratkotrajnog boravka u Skoplju gdje se tada u izbjeglištvu nalazila njena porodica, februara se vratila u vojnu bolnicu u Valjevo kao dobrovoljna bolničarka, tada središte epidemije, gdje je njegovala ranjene odnosno oboljele srpske vojnike, uprkos činjenici da je Vrhovna komanda insistirala da se zaputi u Rim. Nije inače ni tada prestajala da slika. Razboljela se krajem marta od tifusa. Po svjedočenju bliskog prijatelja Branka Popovića, slikara i potonjeg univerzitetskog profesora, koji je tada posjetio “I sama smrt zatekla je u razdraganosti”.

Umrla je trećeg dana aprila 1915. Imala je tada 41 godinu.

Srpske novine, tada objavljivane u Nišu, ratnom središtu Vlade, štampale su osvrt povodom njene smrti završen riječima: “Ona je bila oduševljena Srpkinja i jedna od osnivačica Kola Srpskih sestara, Slava joj!”.